محمد تقی خان بافقی از خوانین یزد بود که 52 سال بر این منطقه حکومت کرد، از اواخر دوره افشاریه تا اوایل دوره قاجار و مجموعه خان و باغ دولت‌آباد از بناهای دوران او محسوب می‌شوند.

مجموعه خان شامل بازار، میدان، مدرسه و حمام است که درخیابان قیام از محله‌های قدیمی یزد قرار دارد. از میدانِ خان، راهی کشیده می‌شود به مدرسه، راهی به بازار و راهی دیگر به حمام. در انتهای میدانِ خان (ضلع جنوب غربی) به کوچه‌ای می‌رسید که سمت چپ آن در بافت مسکونی و قدیمی حمامِ خان-که نام دیگر آن گرمابه نور است- قرار دارد. با سردری عمیق، دالانی طویل و پله‌‌هایی قطور. از این راه وارد حمام می‌شوید، به سربینه آن.

این حمام در سال 1212هجری قمری ساخته شد و 30 سال بعد یعنی در سال 1242 هجری قمری مرمت و بازسازی شد. طی این بازسازی تزئیناتی مانند نقاشی‌های شاه نشین به آن اضافه شد.

مساحت حمام‌1170متر مربع و زیر بنای آن 900 متر مربع است که شامل دو حمام بزرگ و کوچک است؛ حمام کوچک که مخصوص بانوان بوده به علت تعمیرات زیادی که انجام شده، صورت اولیه خود را از دست داده و به سختی قابل تشخیص است. این حمام مانند حمام‌های دیگر دارای سربینه، خزینه و گرمخانه است اما در سایز کوچک‌تر.

حمام بزرگ که همان حمام اصلی است علاوه بر «تون» و «گلخن» دارای سربینه‌ای بزرگ با 4 ستون قطور است که نور آن از سقف، با یک فضای هشت ضلعی، تامین می‌شود. دو سکو از سکوهای این سربینه بزرگ‌تر است که به شاه‌نشین معروف است.

سربینه‌ها دارای سکوهایی بودند برای نشستن، کَندن رخت، آماده شدن و رفتن به گرمخانه. بعد از عبور از فضایی طویل که به «میان‌در» معروف است به گرمخانه وارد می‌شوید. انتهای گرمخانه نیز خزینه قرار دارد که روی گلخن حمام می‌سازند تا آب گرم باشد.

این حمام نه از مصالحی مانند چوب و گچ و خشت بلکه از ملات آهکی و سنگ و آجر ساخته شده است تا در برابر رطوبت و عوامل شیمیایی محفوظ بماند و برای حفظ گرما و حرارت، حمام را در ترازی پائین‌تر از ساختمان‌ها و راه‌های اطراف ساخته‌اند. از این جهت برای ورود به حمام از دالانی عمیق با پله‌های قطور باید گذشت.

حمام‌ها در قدیم علاوه بر این‌که محل استحمام بوده، محلی برای  ملاقات‌های عمومی، گفت‌وگوهای خصوصی و تبادل اطلاعات نیز بوده است. بسیاری از اخبار مهم روز نیز از همین محل پخش می‌شده است!

هرچند این حمام در سال 1373 تغییر کاربری داد و تبدیل به رستوران سنتی شده اما همچنان یکی از کارکردهای قبلی خود یعنی جمع شدن افراد، ملاقات‌های خصوصی و عمومی را حفظ کرده است. قسمتی از فضای سربینه را با فرش و پشتی‌های سنتی یزدی و قسمتی دیگر را با میز و صندلی تزئین کرده‌اند.

این حمام به‌طور کلی تزئینات خاصی ندارد فقط آثار نقاشی با موضوعات حماسی و نظامی و متأثر از شاهنامه در بخش شاه‌نشین و سقف سربینه وجود دارد. حمام خان با شماره 2406 به ثبت ملی رسیده است.

می‌توانید بعد از یک گشت و گذار حسابی در بافت تاریخی شهر، برای دمی استراحت، گلویی تازه‌کردن و خوردن غذاهای محلی یزد در عین حال دیدن معماری و دل‌دادن به تاریخ کهن، یک روز خوب را برای خود در این «حمام رستورانِ سنتی» رقم بزنید.