قرغان‌ تپّه بزرگ‌ترین مرکز فرهنگی صنعتی درّه‌ی وخش در 97 کیلو‌متری جنوب دوشنبه واقع است. مطابق با برخی تحقیقات قرغان‌ تپّه در قرن 7 به وجود آمده اگر چه برخی قدمت آنرا بسیار بیشتر می‌د‌انند. شهر در قسمت بالایی درّه‌ی وخش و در مرکز یک مرغزار واقع است. در قرون وسطی این ناحیه را ختای و شهر را ليواقند یا وخش می‌خواندند.
در آن زمان این‌جا مکانی مشهور برای تیراندازان و زاد و ولد گوسفندان بود. اصطخری ختای را با جزئیات در کتاب راه‌های کشور توصیف کرده است. مانك يا منطقه‌ی خاولینگ امروزی که از هُلبُك بزرگتر بود مرکز ختای به عنوان بزرگ‌ترین شهر ختای در نظر گرفته شده است. خلاورد و ليواقند هم شهرهای بزرگی محسوب می‌شدند. ابوريحان بيرونی دانشمند مشهور در کتاب قانون‌المسعودی به شهر ليواقند(وخش) اشاره كرده است. این کتاب لیست وسیعی از مکان‌ها با مختصّاتشان را نشان داده است. اطلاعات درباره‌ی تاریخ شهر و منطقه را می‌توان در موزه تحقیقات تاریخی و منطقه‌ای که در سال 1983م در قرغان‌ تپّه باز شده است به دست آورد. جزئیّات منحصر به فرد مربوط به قوم‌ شناسی و فرهنگ این ناحیه در این موزه به نمایش گذاشته شده است. در نزدیکی قرغان‌ تپّه و در ساحل رودخانه وخش محلّ تاریخی جالبی از خرابه‌های شهر تاریخی لقمان وجود دارد.(قرن 10 تا 13)
باستان‌ شناسان دهه 1940م آن را وارسی کرده و لوله‌های سیستم آب‌رسانی تاریخی و دیوارهای آجری 6‌متری قلعه نظامی با برج‌های آن را کشف کردند. این شهر یکی از مناطق مسکونی باختری کهن بوده و یک فضای بزرگ 43 هکتاری در آن منطقه را اشغال کرده بود. در 12 کیلومتری شرق قرغان نیز اجنّه‌ تپّه قرار دارد.
امروزه قرغان‌تپّه یکی از بزرگ‌ترین شهرهای این کشور و مرکز اداری ختلان است. در این منطقه چندین کارخانه صنعتی نیز وجود دارد. کارخانه ترانسفورماتور، میوه و سبزی و لبنیّات‌ سازی از مهم‌ترين كارخانه‌های قرغان‌تپّه می‎باشد. تولیدات کشاورزی در ناحیه بر روی پرورش و پردازش نخ، مرکبّات، باغبانی، دامپروری و تولید نخ پنبه‌ای متمرکز شده است. در این منطقه دانشگاه وابسته به آموزش‌ و ‌پرورش و دانشکده‌های کشاورزی، پزشکی و تربیت‌معلّم موجود است. بازار قرغان‌ تپّه در مرکز شهر واقع شده و میوه و سبزیجات غنی و فراوانی دارد. هتل چند طبقه قرغان‌تپّه در فاصله 50 متری از بازار قرار دارد. هتل جديد آسیا چندی پیش تأسيس شد و تقریباً در 200 متری بازار قرار دارد. 

موزه تحقیقات تاریخی و منطقه‌اي قرغان‌تپّه

بازار شهر قرغان‌تپّه

فرودگاه نه چندان دور از شهر واقع شده و پرواز‌های مرتبی به خجند و آلماتی دارد. و همچنین ایستگاه راه‌آهن نیز در سال‌های اخیر شروع به کار کرده است. قرغان‌تپّه با دوشنبه به وسیله‌ی یک جاده آسفالت شده‌ی خوب متصّل مي‌شود. بین شهرها خدمات اتوبوس منظّم و تاکسی‌های بسیاری وجود دارد.

منبع: کتاب دیار تاجیکان/ گردآورنده: جواد عابد خراسانی