گرم‌ چشمه در 2325 متری از سطح دریا در سراشیبی‌های غربی کوه‌های شاه‌دارا و در امتداد رودخانه گرم‌چشمه واقع شده است. با بررسی توده عظیمی از رسوب سنگ تراورتن که به پایین‌ رودخانه سرازیر شده و طی قرن‌ها متراکم شده و شکل یافتند به اين نتيجه می‌رسيم كه گرم‌چشمه‌ باید چندین هزار سال قدمت داشته باشد.[2] آب معدنی با بالاترین درجه هم در چشمه‌های آب‌گرم‌ کوچک و هم در چشمه‌های آب‌گرم ‌بزرگ با ارتفاع 10 سانتی‌متر تا 5/1 متر فوران می‌كنند و به سطح می‌آیند. تقریباً در هر ثانیه 5 تا 7 لیتر آب داغ از چشمه بیرون می‌آید. آب همواره با گلوله‌های کلسیم آهک به قطر 5/0 تا 4 سانتی‌متر در ترکیب با پودر سفید با ویژگی آهگی بیرون می‌آید. تپّه‌های تراورتن استخرهای طبیعی به مساحت 5/0 تا20 مترمربع و عمق 5/0 متر در ناحیه ایجاد می‌كنند.این استخرها با آب فیروزه‌ای که شامل آهن، آلومینیوم، منیزیوم، استرونتیوم[3]، فلورین و دیگر عناصر پر می‌شوند. آب همچنین شامل مقدار زیادی سولفید ‌هیدروژن (170 میلی‌گرم در لیتر)، اسید‌ سیلیلیس (135 میلی‌گرم در لیتر) و اسید‌ کربنیک (381 میلی‌گرم در لیتر) است. درجه آب که از آب‌فشان‌ها خارج می‌شود حدود 62 درجه سانتی‌گراد است. درجه حرارت آب استخرها بسته به فاصله از چشمه آب‌گرم بین 38 تا 50 درجه سانتی‌گراد متغیّر است. دیوار‌های بیرونی مخازن با گل فشنگ‌های سفید که با جلبک‌هایی با رنگ‌های متفاوت پوشیده شده است باشکوه به نظر می‌رسند.

انتهای بزرگ‌ترین استخر با باقیمانده نرم کربنات ‌کلسیم و رسوب گوگرد پوشیده شده است. همچنین در اين ناحيه چشمه‌هایی که حاوی کربنات با درجه دماي ثابت 14 درجه سانتی‌گراد هستند، وجود دارند. ساکنین محلّی آب این چشمه‌ها را برای نوشیدن استفاده می‌كنند. چشمه‌های آب‌گرم پدیده‌های طبیعی نادری هستند که توجّه اهالی محلّی را به خود جلب می‌كند. آنها معتقدند كه اين چشمه‌ها بیماری‌ها را بهبود می‌بخشد و از اين نظر به چشمه تقدّس می‌بخشند. بر اساس یادداشت‌های مسافران که در اواخر قرن 19 از این مکان بازدید کرده‌اند، ساکنین محلّی محرابی در اینجا بنا کرده و اقلام مقدّس گوناگون و روغن چراغ در طاقچه‌ای در صخره نزدیک محلّ آب قرار داده‌اند.

سنّت پرستش، ریشه در دوران باستان دارد. تاریخ چشمه‌های مقدّس هنوز به طور عمیق مورد مطالعه قرار نگرفته است. شرایط آب‌ و‌ هوایی مساعد در جایی که چشمه‌ها واقع شده‌اند عامل ارزشمند دیگری در خاصیّت درمانی چشمه آب‌ معدنی است. در کنار آب‌ درمانی، آب‌ و‌ هوا نیز به بهبود بیماری‌های قلبی، عروقی، عصبی و اختلالات ساختمان‌ بندی ماهیچه‌ها[4]، بعلاوه بیماری‌های پوستی و بیماری‌های زنان بسیار کمک می‌كند.
ساختمان آب معدنی گرم‌چشمه، دومیّن بنایی است که در سال 1957 ساخته شده و تا به حال چندین‌ مرتبه بازسازی شده است. شما می‌توانید با تاکسی از خاروغ به چشمه‌های آب گرم بروید. مسير حدودا یک ساعت طول کشيده و هزینه تاکسی معمولی 20 تا 30 دلار آمریکا است. شما می‌توانید در ویلا‌های نسبتاً مجهز اقامت کنید که هزینه آن برای هر نفر 5 تا 7 دلار در هر روز می‌باشد.

[1]. Garm Chashma
[3]. Strontium
[4]. Musculoskeletal

منبع: کتاب دیار تاجیکستان/ گردآورنده: جواد عابد خراسانی