الفبای سیریلیک که عمدتاً در روسیه و برخی از کشورهای اروپای شرقی استفاده می‌شد، پس از تأسيس دولت شوروی در دهه 1920 در قلمرو آسیای میانه نیز رواج یافت. به این ترتیب، فارسی زبانان آسیای میانه به جای استفاده از الفبای فارسی، در نوشته‌های خود حروف سیریلیک را به کار گرفتند. در تاجیکستان که بیشتر مردم به زبان فارسی سخن می‌گویند، الفبای سیریلیک به الفبای زبان تاجیکی معروف است.
در الفبای سیریلیک، برخلاف الفبای فارسی که در اکثر نوشته‌های امروز به کار می‌رود و در آن مصوّت‌های کوتاه معمولا حذف می‌شود، همه آواها (یا مصوّت‌ها) دارای حروف خاص خود هستند و کلمات را به همان‌گونه که تلفّظ می شوند می‌نویسیم.
به عبارت دیگر، در الفبای سیریلیک مصوّت‌های زبر، زیر و پیش با حروف خاص استفاده می‌شوند. تفاوت دیگر بین این دو نوع الفبا در این است، که در الفبای سیریلیک، برای نشان دادن برخی صامت‌ها که دارای تلفّظ واحد هستند، امّا در الفبای فارسی با حرف متفاوتی نشان می‌شوند، تنها از یک حرف استفاده مي‌شود. این موضوع عمدتاً مربوط به آن دسته از حروف عربی است، که فارسی زبانان آنها را کما بیش به یک نوع تلفّظ مي‌كنند، مانند: ص، س و ث یا ز، ذ، ض، ظ یا ت، ط یا ه و ح و همچنین الف و عین.
و حالا می‌پردازیم، به معرفی حروف سیریلیک با استفاده از مثال‌ها
حروف سیریلیک مانند: حروف لاتین دو شکل نوشتن دارند: حروف بزرگ و حروف کوچک
حروف صامت و نحوه تلفّظ آنها
А а اَ /ع ادب адаб علامت аломат
Б б ب ببر Бабр
В вووبا Вабо
Г гگ گاو Гов
Ғ ғ غ غوغا Ғавғо
Д д د دوا Даво
Е е یه /اِ بید Бед
Ё ё یا/ی یار Ёр
Ж ж ژ ژاژ Жож
З з ز/ذ/ض/ظ زیبا зебо / ذکاوت заковат / ضرورت зарурат/ ظاهر зоҳир
И и ی/اِ ایستادن истодан / عید ид
Й й یِِِ پای пой/ ییگیت Йигит
К к ک کبک Кабк
Қ қ ق قد Қад
Л л ل لب Лаб
М м م میز Миз
Н н ن نمک Намак
О о آ / ع آداب одоб / عاشق ошиқ
П п پ پدیده падида / پدر падар
Р р ر راز роз / بار бор
С с س/ص/ث سبد сабад/صبر сабр /ثابت собит
Т т ط/ت تیر тир /طول тул
У у اُ /ع دود дуд/عمر умр
Ӯ ӯ او دوست Ӯ/дӯст
Ф ф ف فریاد Фарёд
Х х خ خبرХабар
Ҳ ҳ ه/ح همه ҳама /حیاط ҳаёт
Ч ч چ چهره Чеҳра
Ҷ ҷ ج جان ҷон / موج мавҷ
Ш ш ش شب шаб/ شاد шод
ӣ ی شاهی шоҳӣ/ خالی холӣ
ъ ع/ ﺀ شعر шеър
Э ای/ی/اِ ایران Эрон
Я я یهَ یحیی Яҳё / یک як
Ю ю یو مایوس маъюс / یوسف Юсуф
مصوّت‌ها:
در زبان فارسی شش مصوّت داریم، كه سه مصوّت زیر، زبر و پیش، مصوّت‌های کوتاه هستند و سه مصوّت او، ای و آ مصوّت‌های بلند. در الفبای سیریلیک این آواها به شکل زیر نوشته می‌شود:
А, а - حرف الف با مصوّت کوتاه زبر در کلماتی مثل امیر (амир)، امر (амр) و یا علامت زبر است. در کلماتی مثل در (дар)، تر (тар)، ادب(адаб)، برگ (барг)، مستند (мустанад) و یا حرف ع با زبر در کلمه‌های عجب (аҷаб)، عدالت
О, о - حرف الف است در واژه‌های مثل آزاد (озод)، آباد (обод)، باد (бод)، تلاش (талош)،
У, у - حرف واو به نشانه مصوّت بلند "او" است. در واژه‌های دود (дуд)، دور (дур)، زود (зуд)، نور (нур)، سود (суд)
علامت پیش است در کلماتی مثل بردن (бурдан)، دزد (дузд)، شهرت (шуҳрат)، مدّت (муддат)، درشت (дурушт)، مفید (муфид)
И, и - حرف ی به نشانه مصوّت بلند "ای یا ئی" است در کلماتی مانند: تیر (тир)، قیر (қир)، تدبیر (тадбир)، تسخیر (тасхир)، مفید (муфид)
علامت زیر است، در واژه‌های نظیر دبستان (дабистон)، زمستان (зимистон)، مورد (маврид)، شگفت (шигифт)
حرف الف است با آوای زیر در اوّل کلماتی از قبیل اجبار (иҷбор)، امکان (имкон)، اطمينان (итминон)، امسال (имсол)،
ӣ - حرف ی بلند است در آخر کلمه‌های مثل خالی (холӣ)، شالی (шолӣ)، اجباری (иҷборӣ)، زمستانی (зимистонӣ)
Е, е - حرف ی است در کلمه‌های مثل سیل (сел)، (бед)، نشیب (нишеб)
آوای е در کلمه‌های مثل تعداد، شعر، معاد هم جای "ع" ملفوظ را می گیرد.
Э, э - این حرف برای افاده الف با زیر در اوّل کلمه‌هايی مانند: اعلام (эълом)، اعتقاد (эътиқод)، اعدام (эъдом)، انرژی (энержӣ) استفاده مي‌شود.
حرف э همچنین برای افاده ترکیب "ای" در کلمه‌های ایران و ایرج به کار گرفته می شود: ایران (Эрон)، ایرج (Эраҷ)
Ӯ, ӯ - حرف واو یا مصوّت بلند "او" است در کلمه‌های مثل روز (рӯз)، زور (зӯр)، روشن (рӯшан)، روغن (рӯған)
این حرف در کلمات با اصالت فارسی نوشته می‌شود.
منبع:کتاب دیار تاجیکان/گردآورنده: جواد عابد خراسانی
دیدگاه خود را بنویسید