استان اصفهان, پایتخت فرهنگی جهان اسلام

اصفهان در سال ۲۰۰۶ میلادی به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام معرفی شده است. شهری باستانی با زیبایی‌های فراوان كه هر گردشگری را به خود جذب می‌كند.

بدون تردید آثار باقی‌مانده از گذشتگان ما، در این شهر از چنان جذابیتی برخوردار است كه توانایی پذیرایی از همه‌ی این مشتاقان در این شهر نیست و همین امر توجه بیش از گذشته مردم و مسوولین را طلب می‌كند تا با برنامه‌ریزی كوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت این پایتخت فرهنگی جهان اسلام و حتی فراتر از آن پایتخت فرهنگی جهان را دریابند تا بیش از آنچه هست، نمود یابد. شهر باستانی و زیبای اصفهان با عناصر فراوان و در خور توجه میراث فرهنگی و گردشگری هنوز باید راه درازی را طی كند تا به شهری بین‌المللی تبدیل شود.

در این شهر هنوز تعداد هتلهای ۴ و ۵ ستاره به اندازه‌ی انگشتان یك دست هم نرسیده است. هرچند در این اواخر حركت‌های رو به جلوی از طرف بخش خصوصی در جهت ساخت هتل انجام گرفته است اما هنوز كافی به نظر نمی‌رسد. هتل چهار ستاره آسمان نمادی روشن از نگاه ویژه بخش خصوصی به مقوله‌ی گردشگری این استان است.

● اصفهان، پایتخت فرهنگی جهان اسلام
شهر اصفهان، مركز استان اصفهان واقع در مركز ایران در جلگه سبز و خرم زاینده‌رود واقع شده است. این شهر از شمال به شهرستانهای اردستان و نطنز و كاشان، از جنوب به شهر رضا، از مشرق به نائین و استان یزد و از مغرب به نجف‌آباد محدود است.

مساحت شهر اصفهان در حدود ۱۵۲۶۳ كیلومتر مربع است. ارتفاع آن از سطح دریا ۱۵۷۰ متر و جمعیت آن ۰۰۰/۶۰۰/۱ نفر می‌باشد.

شهر اصفهان از بخش‌های كوهپایه، میمه، جرقویه و برخوار تشكیل شده است. اصفهان در منطقه‌ای واقع شده كه مردم آن را جلگه می‌نامند. ادامه این جلگه‌های رسوبی به دشت‌های نسبتاً وسیع ختم می‌شود. بنابراین می‌توان گفت كه اصفهان از دشت و جلگه رسوبی تشكیل شده است. آب و هوای اصفهان نیمه صحرایی و معتدل است و فصول چهارگانه منظمی دارد.

شهر اصفهان در مسیر تلاقی راههای شمالی و جنوبی ایران واقع شده و این نكته موقعیت ممتازی به آن بخشیده است.

● آثار تاریخی اصفهان

▪ پل شهرستان
قدیمی‌ترین پل زاینده‌رود، پل شهرستان است كه در ۴ كیلومتری شرق اصفهان قرار گرفته و در حال حاضر در محدوده‌ی شهر است. این پل در قدیم جسر حسین و پل جی نیز نامیده می‌شد. مافروخی اصفهانی در كتاب محاسن اصفهان كه به زبان عربی است از این پل به نام جسر حسین یاد كرده است و عماراتی را كه نزدیك آن هستند به نام قصر مغیره و قصر یحینی نام می‌برد.

به نظر متخصصین و نویسندگان این پل در زمان ساسانیان احداث شده و در زمان دیلمیان و سلجوقیان تعمیر و مرمت شده است. البته كتبیه یا نشانه‌ای كه موید این مطلب باشد در پل موجود نیست اما سبك معماری و مشابهت آن با پل‌های دوره ساسانی كه در بعضی نقاط پابرجاست موجب ابراز این عقیده شده است.

علت آن كه این پل شهرستان نامیده می‌شود این است كه در روستایی به همین نام در شرق اصفهان واقع شده است. در نزدیكی پل بقعه الراشد بالله خلیفه عباسی قرار دارد كه در سال ۵۳۲ هجری قمری در اصفهان به دست یكی از فدائیان اسماعیلی كشته شد.

اكثر سیاحان و جهانگردان درباره پل شهرستان به تفصیل مطلب نوشته و آن را توصیف كرده‌اند. فردریچاردز از این پل به عنوان یك پل جنگی و نظامی یاد كرده و آن را تنها نمونه‌ای از پل‌های جنگی قدیم می‌نویسد.

در سال‌های اخیر پل شهرستان نیز مانند سایر پلهایی كه بر روی زاینده‌رود احداث شده مورد مرمت قرار گرفته است. پل شهرستان از این نظر كه قدیم‌ترین پل موجود در اصفهان است و از آثاری است كه بنای آن به قبل از اسلام می‌رسد حائز اهمیت بوده و به همین دلیل نیز مشهور است.

▪ مسجد مصری
در محله جوباره مسجد كوچكی قرار دارد كه در سال ۱۰۶۱ هجری قمری در زمان سلطنت شاه عباس دوم ساخته شده است. علت نامگذاری مسجد به مصری این است كه بانی مسجد شخصی به نام حاجی میرزاخان بوده كه به تاجر مصری معروف بوده است.

كتیبه‌ای كه بر یك لوح سنگ مرمر در داخل مسجد است بیانگر این مطلب است. بر این لوحه كه نویسنده‌ی آن محمدرضا امامی است با خط نستعلیق برجسته اشعاری نوشته شده كه مصراع آخر آن تاریخ ۱۰۶۱ هجری قمری را نشان می‌دهد.

سردر ورودی كه جدیدتر است دارای تاریخ ۱۱۱۶ هجری قمری است. كتیبه این سردر با خط ثلث سفید بر زمینه‌ی كاشی خشت لاجوردی به قلم جعفر بن عبدالله است.

مسجد مصری دارای ۲ سنگاب نفیس و زیبا است. یكی از آنها در خارج از مسجد و روبروی سردر آن واقع شده است. بر این سنگاب با خط ثلث برجسته بر سنگ سیاه نام واقف آن و تاریخ ۱۲۰۰ هجری قمری نوشته شده است.

در داخل مسجد نیز سنگابی است كه بر كتیبه‌ی آن به خط نستعلیق برجسته عباراتی در مورد نگاهداری سنگاب و تاریخ ۱۲۴۳ هجری نوشته شده است.

▪ كلیسای وانك
این كلیسا كه به نامهای سن سور و آمنا پركیچ نیز نامیده می‌شود بزرگترین كلیسای جلفا است. این كلیسای باشكوه در سال ۱۰۱۵ هجری قمری برابر با ۱۶۰۵ میلادی در اراضی باغ زرشك احداث شد و پس از ۵۰ سال در سال ۱۰۶۵ هجری قمری برابر با ۱۶۵۵ میلادی توسعه یافت و به صورت امروز درآمد. این كلیسا دارای گنبدی عظیم و دیوارهای رفیع و طاقهای بلند و زیباست كه در حال حاضر محل اقامت خلیفه ارامنه ایران و هندوستان می‌باشد.

نمازخانه‌ی اصلی كلیسا كه به شكل متوازی الاضلاع است شامل دو قسمت چهارگوش است كه قسمت اول شبستان بنا و قسمت دوم كه زیر گنبدخانه است محل اجرای مراسم و سرودهای مذهبی است. ازاره‌های دیوارها، را كاشی‌های خشتی چند رنگ فرا گرفته است. در قسمتهای بالای ازاره تصاویر بسیار زیبایی نقاشی شده‌اند كه از كتب مقدس الهام گرفته شده و تمامی سطح فضای داخل گنبد را تزیین كرده است.

دور تا دور گنبد داستان خلقت آدم و حوا است كه به وسیله نقاشان ارمنی ترسیم شده‌اند. بر محراب بسیار زیبای كلیسا نیز تصاویری از جمله تصویر حضرت مسیح (ع) نقاشی شده است. نمای خارجی گنبد كلیسا بدون تزیینات كاشیكاری است و با آجر ساده پوشانیده شده است.

در گوشه‌ی حیاط كلیسا برج ناقوس زیبا و بزرگی ساخته شده كه بر چهار ستون سنگی استوار است. در گوشه‌ی دیگری از این حیاط و روبروی برج ناقوس ستون بلندی از سنگ به یادبود ۵/۱ میلیون نفر ارمنی ساخته شده كه در سال ۱۹۱۵ میلادی قتل عام شده‌اند. در صحن حیاط كلیسا چند نفر ازارامنه مشهور از جمله چند اسقف اعظم و نمایندگان سیاسی كشورهای اروپایی كه در اصفهان در گذشته‌اند به خاك سپرده شده‌اند.

كلیسای وانك دارای تاسیسات مختلفی مانند موزه و كتابخانه است. موزه كلیسا در سال ۱۳۲۲ هجری قمری برابر با ۱۹۰۵ میلادی ساخته شد. اشیایی كه در سالن‌های آن به معرض تماشای بازدیدكنندگان گذاشته شده‌اند شامل تابلوهای نقاشی كار نقاشان اروپایی است كه به كلیسا اهداء كرده‌اند. تعدادی كتب خطی نفیس نیز در این موزه نگهداری می‌شوند.

از جمله مجموعه‌های نفیس این موزه فرامینی است كه در طول تاریخ صفویه به بعد سلاطین و حكام ایران درباره ارامنه صادر كرده‌اند. این فرامین از نظر بررسی تاریخ ارامه بسیار مهم و قابل ملاحظه بوده و در عداد منابع قابل اعتماد به شمار می‌روند.

از دیگر تاسیسات كلیسا چاپخانه است. این چاپخانه كه به سعی و كوشش و ابتكار پیشوای ارامنه آن روزگار به نام خاچاطور كساراتسی GZARRTSSY در جلفا تاسیس شده بود در سال ۱۶۳۶ میلادی به عنوان اولین چاپخانه شروع به كار كرد و نخستین كتابی كه به وسیله‌ی آن به چاپ رسید زبور داوود بود كه از این كتاب فقط یك نسخه در دنیا موجود است و آن نیز در شهر آكسفورد انگلستان نگهداری می‌شود. تصویر این كتاب در موزه‌ی كلیسا در معرض بازدید عموم است.

كتابخانه‌ی كلیسای وانك نیز با ۲۵۰۰۰ جلد كتاب به عنوان یكی از بهترین منابع مورد استفاده محققین و پژوهشگران ارمنی و سایر ادیان قرار می‌گیرد.

▪ موزه هنرهای تزیینی ایران
اصفهان شهری است كه خود به عنوان «شهر- موزه» شناخته شده است و محور تاریخی- فرهنگی و بافت قدیم آن به ویژه میدان نقش جهان، در زمره میراث جهانی به ثبت رسیده است. عمارت تاریخی «ركیب‌خانه» كه در مركز شهر و در جوار بناهایی چون تالار اشرف، تالار تیموری، كاخ چهلستون، عالی‌قاپو و توحیدخانه قرار دارد از جمله بناهای بافت قدیم اصفهان به شمار می‌رود كه در اوایل قرن یازدهم ه. ق مقارن با سلطنت شاه عباس اول به عنوان یكی از بناهای مجموعه دولتخانه صفوی احداث و جهت نگهداری لوازم سواركاری، یراق و آلات مركب‌های سلطنتی مورد استفاده قرار می‌گرفت. عمارت ركیب‌خانه با انقراض حكومت صفویه، متروك شد و بعدها در دوران قاجار به دستور حاج حسین خان صدر اصفهانی احیاء شد.

در دوران حاكمیت مسعود میرزا ظل‌السلطان (فرزند ناصرالدین شاه قاجار)، پس از انجام الحاقات و تعمیراتی به سبك و سیاق روز به عنوان اندرونی اختصاصی، «ظل‌السلطان» مورد استفاده قرار می‌گرفت. در دوران پهلوی این ساختمان به اداره‌ی آمار و ثبت احوال اختصاص یافت و باز هم تغییراتی خصوصاً در جبهه غربی آن صورت گرفت.

در سال‌های پس از پیروزی شكوهمند انقلاب اسلامی، پیرو مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، سازمان میراث فرهنگی كشور درصدد برآمد تا عمارت تاریخی «ركیب‌خانه» را مرمت و بازسازی كرده و به آن عملكردی فرهنگی بخشد. لذا با صرف بیش از دو سال وقت و با انتقال حدود چهار هزار اثر فرهنگی- هنری از موزه هنرهای تزیینی سابق تهران و سایر خزانه‌های سازمان و همچنین تلاش مسوولین و كارشناسان میراث فرهنگی و استان اصفهان و حمایت و پشتیبانی استاندار وقت اصفهان، آقای مهندس جهانگیری، «گنجینه هنرهای ایران» در ۲۹ مرداد ماه ۱۳۷۵ شمسی به دست رییس‌جمهوری وقت آقای هاشمی رفسنجانی گشایش یافت و رسماً فعالیت خود را آغاز كرد.

▪ مینیاتور
مینیاتور، هنر ظریف نقاشی است كه به جز ایران مشابه آن را در ژاپن و خاور دور و چین نیز می‌توان مشاهده كرد.

در مورد تاریخچه‌ی این هنر برخی از پژوهشگران عقیده دارند شخصی به نام غیاث‌الدین هنر مینیاتور را از چین به ایران آورد و مینیاتور چینی در ایران تكامل یافت و با گذراندن مراحل پیشرفت به تدریج از مینیاتور چینی متمایز شد.

از بررسی‌های تاریخی چنین استنباط می‌شود كه هنرمندان مینیاتورساز ایرانی طراحی، رنگ‌آمیزی و مجسمه‌سازی چینی را با ادراك و ذوق خاص خود تغییر داده و دگرگونی‌هایی در آن به وجود آورده‌اند.

به هر حال، اگرچه واژه‌ی مینیاتور در نگاه اول بیگانه می‌نماید، اما شك نیست مینیاتور با ابعاد كنونی هنری ایرانی است كه مكتب‌های مختلف همانند مكتب عباسی (بغداد) مكتب مغول، مكتب هرات را گذرانده و با ظهور صفویه و انتقال مركز هنری ایران از هرات به تبریز و در شیوه‌ی آن نیز تحول به وجود آمده است.

با انتخاب اصفهان به پایتختی و حمایت همه جانبه‌ای كه از هنرمندان و نقاشان و نگارگران به عمل آمد نقاشان چیره دستی ظهور كردند كه شاهكارهای آنان امروز زینت‌بخش موزه‌های جهان است. در این عصر به دلیل گسترش ارتباط ایران با كشورهای اروپایی و آسیایی هنر ایران به كشورهای بیگانه معرفی شد و دوران صفویه آغاز فصل تازه‌ای در تاریخ مینیاتور ایران به حساب آمد. در زمان صفویه، هنرمندانی همچون رضا عباسی، محمد زمان نگارگر، محمد قاسم مشهور به سراجای نقاش و محمد یوسف مصور كه با خلق آثار بی‌بدیل و منحصر به فرد این هنر را به نهایت اعتلاء رساندند.

در دوران معاصر، مینیاتور ایرانی جلوه درخشانی داشته و در طی صد سال اخیر آثار ممتازی به وجود آمده كه بحث درباره‌ی جزییات آن سخن را به درازا خواهد كشاند.

ساخت و ساز مینیاتور: ابزار و وسایلی كه مورد لزوم یك هنرمند مینیاتور ساز است در مقایسه با سایر هنرهای ایرانی مانند خاتم‌سازی و قلمزنی و منبت كاری و … بسیار محدود است.

ابزار یك مینیاتوریست عبارت است از:

ـ قلم‌مو: در قدیم هنرمندان برای ساخت قلم‌مو از دم نرم سنجاب استفاده می‌كردند.

بوم مینیاتور: كه عبارت است از تخته، كاغذ، مقوا، فیبر، عاج، استخوان و…

روغن: كه برای محافظت اثر از آن استفاده می‌كنند.

ـ رنگ: كه بیشتر مینیاتورسازان از رنگهای دست ساز خود استفاده می‌كرده‌اند.

شیوه‌هایی كه در ساخت مینیاتور وجود دارند عبارتند از: مینیاتور آبرنگ روحی- مینیاتور سیاه قلم رنگی- مینیاتور سفید قلم- مینیاتوریهای زیر روغنی.

علاوه بر آنكه در بناهای تاریخی از این هنر استفاده می‌شد و هنرمندان بزرگ عصر صفویه كاخ‌های عالی‌قاپو و چهلستون و هشت بهشت و … را با این هنر تزیین كردند صدها اثر كه شامل: جلدهای آلبوم، تصاویر كتابها، قاب آینه‌ها و امثال آنها می‌باشند در موزه های ایران و خارج از كشور در معرض تماشای هنر دوستان و علاقمندان می‌باشند.

منبع: http://www.aftabir.com