قلعه بسطام، دژی باشکوه و تاریخی در نزدیکی روستای بسطام در استان آذربایجان غربی است. این قلعه که قدمت آن به دوران اورارتوها (حدود 800 سال پیش از میلاد) باز می‌گردد، در طول تاریخ خود شاهد وقایع و رخدادهای بسیاری بوده و امروزه به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری استان آذربایجان غربی شناخته می‌شود.

مجموعه قلعه باستانی بسطام در 9 کیلومتری غرب شهر قره ضیاءالدین واقع شده و مشرف بر روستای بسطام و رودخانه آغ چای است. این دژ-شهر اورارتویی در نیمه اول قرن هفتم پیش از میلاد توسط روسای دوم، پادشاه اورارتو، بنیانگذاری شد و روسایی-اورو-تور نامیده شد.

محوطه باستانی قلعه شامل سه بخش عمده است:

• پایین قلعه: شامل دروازه جنوبی به عنوان ورودی اصلی، اتاق نگهبانی، اسلحه خانه، انبار آذوقه و تالار ستوندار.
• میان قلعه: شامل بنای معبد خدای خالدی و انبار ذخیره مایعات.
• بالا قلعه: شامل بناهایی که احتمالاً به حاکم قلعه اختصاص داشته است.

در دامنه کوه و در جهات شرقی و شمالی قلعه، محله مسکونی، ساختمان شرقی و دروازه شمالی قرار دارد. همچنین در جهت غربی قلعه و در امتداد بستر رودخانه، دیوار سنگی طویل و بزرگی کشف شده که به نظر می رسد در ارتباط با سیستم آبرسانی قلعه بوده است.

دوران اورارتوها:

قلعه بسطام در زمان پادشاهی روسای دوم، یکی از پادشاهان اورارتو، به عنوان یک دژ نظامی و مرکز حکومتی ساخته شد. این قلعه به دلیل موقعیت استراتژیک خود بر فراز تپه‌ای مرتفع و مشرف به دشت، نقش مهمی در دفاع از قلمرو اورارتوها در برابر حملات دشمنان ایفا می‌کرد.

دوران بعد از اورارتوها:

پس از سقوط اورارتوها، قلعه بسطام به تصرف مادها، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان درآمد. هر کدام از این سلسله‌ها تغییراتی در قلعه ایجاد و از آن به عنوان دژ نظامی و مرکز حکومتی خود استفاده می‌کردند.

دوران اسلامی:

در دوران اسلامی، قلعه بسطام به عنوان یک دژ نظامی و پناهگاه مورد استفاده قرار می‌گرفت. همچنین در این دوره، قلعه به عنوان مرکز حکومتی محلی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت.

دوران صفویان:

در دوران صفویان، قلعه بسطام به عنوان یکی از مراکز مهم حکومتی و نظامی در منطقه شمال غرب ایران شناخته می‌شد. شاه عباس صفوی توجه ویژه‌ای به این قلعه داشت و آن را به عنوان یکی از مقرهای فرماندهی خود در منطقه مورد استفاده قرار می‌داد.

دوران قاجار:

در دوران قاجار، قلعه بسطام به تدریج از رونق افتاد و کاربری نظامی خود را از دست داد. در این دوره، قلعه به عنوان محل سکونت برخی از افراد محلی مورد استفاده قرار می‌گرفت.

دوران معاصر:

امروزه قلعه بسطام به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری استان آذربایجان غربی شناخته می‌شود. گردشگران می‌توانند از بخش‌های مختلف قلعه مانند برج‌ها، حیاط، هشتی، اصطبل و اتاق‌ها دیدن کنند و از زیبایی و عظمت آن لذت ببرند.

نکات تاریخی:

• قلعه بسطام از بزرگترین قلعه‌های تمدن اورارتو در ایران است.
• در کاوش‌های باستان‌شناسی انجام شده در قلعه بسطام، اشیاء و آثار باستانی بسیاری از دوران اورارتوها تا دوران قاجار کشف شده است.
• قلعه بسطام در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.