آثار تاریخی
مجموعه معماری حضرت شاه در استروشن
/post-578مجتمع معماری تاريخی حضرت شاه در بخش قديمی شهر استروشن واقع شده كه متشكل از 3 ساختار مذهبی است. آرامگاه حضرت شاه، آرامگاه خدايار ولعمی و مسجد حضرت شاه و(همچنين مسجد نمازگاه) كه به شكل نيم دايره‌ای اطراف يك چشمه آب چيده شده‌اند. حضرت شاه نام روحانی است كه در آنجا تدفين شده. طبق افسانه‌های شفاهی وی برادر كاظم بن عباس است كه به طور فرضی در قرن يازدهم در مجتمع شاه زند سمرقند تدفين شده و عموزاده‌ی حضرت محمّد(ص) می‌باشد. در قديم قبرستان، مدرسه، گورخانه و نگارخانه در مجاورت آرامگاه وجود داشت. طبق اسناد ضبط شده دوازده قاری قرآن در شش حجره در آرامگاه زندگی می‌كردند و برای روح متوفّی كه در قبرستان همجوار دفن می‌شود طلب مغفرت كنند.
موزه تاريخی شهر خجند
/post-576موزه تاریخی شهر خجند چندين سال پیش گشایش یافت. اين موزه هم اکنون به مهم‌ترین مکان دیدنی شهر تبدیل شده و بازدید از آن جزء برنامه‌های حتمی ميهمانان دوّمین شهر بزرگ تاجیکستان است. نمای ساختمان آن که به استحکامات عظیم باستانی می‌ماند، یادآور دژ بزرگی است که زمانی در کرانۀ رود سیر(سیحون) خودنمایی می‌کرد و گویا در سدۀ چهارم پیش از میلاد دیدبان‌گاه لشکر اسکندر مقدونی بوده است. بازمانده‌های آن دژ کهن را می‌توان درست در کنار همین ساختمان جدید امروزي به نظاره نشست. در واقع بنای جديد موزه تاریخی خجند در گوشۀ راست همان دژ باستانی بنا شده است.
قلعه‌ی قهقهه تاجیکستان
/post-560قلعه‌ی قهقهه از روی نام قهرمان حماسی افسانه‌ای نام‌گذاری شده است که پادشاه آتش‌پرستانی با پوست تیره‌رنگ بوده است. بقایای این قلعه گِلی مربوط به قرن 4 بعد از میلاد را می‌توان بر قلّه صخره‌ای در کناره‌ی رود پنج، آنجا که به ریزابه‌ای در افغانستان می‌پیوندد، ببينيد. قلعه شامل دو رأس است که از شرق به غرب امتداد دارند. رأس بزرگتر نزديك به 500 متر درازا دارد و در ارتفاع 125متری از سطح رودخانه در شرق است و با شیبی کند به سمت غرب پایین می‌رود.[1]
مجموعه‌ی خواجه مشهد تاجیکستان
/post-538در قرون 2 و 3 قبل از میلاد مسيح منطقه درّه کافرنهان و مناطق اطراف آن بخشی از امپراطوری یونانی- باختری بود. اين مطلب از سكّه‌هايي كه در ولايت قشقا دريا، حوالی شهرِكتاب يافت شد، تاييد می‌شوند. اكثر اين سكّه‌ها مضروب دوران اوكراتيدس می باشند. این مناطق در قرون 1 قبل از میلاد تا 3 پس از میلاد بخشی از امپراطوری کوشان شد. در قرن 8 این ناحیه(همراه با سایر مناطق آسیای مرکزی) توسط اعراب مورد تهاجم قرار گرفت و بالاخره در قرون 14 و 15 به تیمور تعلق یافت.
تخت سنگین (سنگ جیحون)
/post-535در سال 1877 ميلادی در کنار آمو‌دریا (در زمان‌های باستان این قسمت از رودخانه و ریزآبه‌هایش به جیحون معروف بوده‌اند.) ساکنین محلّی یک گنج بزرگ در نزدیکی تخت قباد[2] یافتند که شامل بیش از 2000 سکه‌ی طلا و نقره و بسیاری از آثار هنری طلايی متعلّق به دوره‌های هخامنشی و باختری-يونانی[3] می‌شد. گنج به سه تاجر بخارایی که با کاروان‌هایشان عازم شمال هند (پاکستان امروزی) بودند فروخته شد.
اجنّه تپّه، صومعه بودایی
/post-534اجنّه‌تپّه، تپّه‌شیطان[2]، تپّه‌جادوگر[3]، تپّه شرارت و جن[4] نامی است که ساکنین محلّی به دشت مرتفعی که از سه طرف با حفره‌ها و نهرهای آبیاری احاطه شده و در بوته زارهای انبوه مدفون شده و با برآمدگی‌ها و سنگ‌های بدون شکل احاطه شده است، می‌دهند.
منطقه تاریخی حصار تاجیکستان
/post-527درّه‌ی حصار منطقه وسیعی کوهستانی است به طول تقریباً 70 کیلومتر و 2 الی 18 کیلومتر پهنا كه رودخانه‌های كافرنهان،قره‌تاغ و رودخانه شیرکنت از آن می‌گذرد.مردم در این منطقه در اوایل عصر حجر، 3 الی4 هزار سال قبل از میلاد ساکن بوده‌اند. بعدها این منطقه بخشی از باختر و سپس بخش‌های یونانی-باختری و کوشان می‌شود. آثار باقیمانده از سنگ‌چین‌های گرد و مستطیل شکل ساخته دست بشر در مناطق باستانی که در میان ساکنین محلّی به تيپا معروف هستند در تعداد زیادی از باستان‌شناسی‌ها یافت شده که گواه این موضوع هستند.
سایت باستانی و تاریخی سرزم تاجیکستان
/post-526یک کشف کاملاً اتّفاقی انگیزه را برای یک کشف بزرگتر بالا برد. در سال 1976 عاشورعلی مقيم روستای عوض‌علی بعد از بازدید از یک موزه تاریخی در شهر پنجکنت باستان‌شناسان را درباره‌ی یافته جالب توجّه خودش مطّلع ساخت. او یک تبر برنز را نزدیک خانه خودش پیدا کرده بود. عاشورعلی متوجّه شده بود كه تبری كه او پيدا كرده شباهت زيادی به تبری دارد كه در موزه برای نمايش قرار گرفته است. تبری كه در موزه قرار داشت یک تبر برنز بود که در اواخر قرن 19 در روستای يار در منطقه پنجکنت یافت شده بود.
پنجکنت باستانی
/post-524پنجکنت باستانی در نزدیکی شهر پنجكنت امروزی واقع شده و نماینده یک اثر تاریخی بی‌نظیر در اوایل قرون وسطی است. پنجكنت در قرن‌های 5 تا 8 ميلادی شرقی‌ترین نقطه شهر سغدیان بود. (غفوراف، باباجان. تاجيكان. جلد اوّل و دوّم، عرفان، دوشنبه،1377ه.ش-1997م – ص 3831) سغدی‌ها کسانی بودند که به زبان ایرانیان شرق صحبت می‌كردند و از نیاکان تاجیکی‌ها محسوب می‌شوند. در ربع اول قرن 8 ميلادی پنجکنت مرکز قلمرو آخرین پادشاه، دیواشتیچ بود که با شاهزاده‌ی سغدیان بر سر قدرت شهر سمرقند، پایتخت سغدیان جنگید.
حیاط سنگی خیوه (حولی تاش)
/post-519این کاخ که به معنی خانه سنگی است شامل مجلل‌ترین دکوراسیون داخلی خیوه از جمله کاشی و سرامیک، سنگ و چوب تراشیده شده است. این بنا که توسط الله قلی خان بین سال‌های 1832 و 1841 ساخته شد، دارای بناهای متعدد و فضای سنتی می باشد و درون شهر قدیمی واقع شده. البته بعدها مجموعه جدید آن نیز در نزدیکی همین محوطه ساخته شد. گفته می‌شود که حولی سنگی بیش از 150 اتاق در 9 حیاط دارد و سقف‌های بلندی دارد که برای گرفتن هر نسیمی طراحی شده‌اند.