در ورودی سمرقند، سکونتگاه باستانی افروسیاب را می‌بینید که در قسمت شمالی  شهر قرار دارد و یکی از مهم ترین مکان‌های باستان شناسی در آسیای مرکزی  است. در اینجا کاوش‌های باستانشناسان گوشه‌هایی از تمدنی مدفون را نمایان می‌سازد. دیوارنگاره‌ها، استودان‌ها و سکه‌های شهریاران ساسانی که همه در قلمروی به وسعت 219 هکتار پراکنده هستند،گواهی بر نفوذ دین زرتشت در این ناحیه می باشد.با قدم زدن در این مکان های شگفت انگیز، می توانید غوطه ور شدن در دنیای  باستان را احساس کنید، اشیاء تاریخ را لمس کنید. قدمت ویرانه‌های این شهر  به قرن هشتم قبل از میلاد برمی‌گردد. در افراسیاب، کاخ‌هایی با نقش‌های گچ و  نیز خانه‌های صاحبان اعیان، مساجد و مدارس، حمام‌ها و بناهای آبی،  خیابان‌های سنگ‌فرش شده دوره سامانیان یافت شد. سمرقند باستان در ابتدا  "Hisori kukhna" (خیسور باستان)، "Kal'ai Khisor" (قلعه حصار) و سپس از قرن  هفدهم "قلعه افراسیاب" یا "افراسیاب" نامیده می شد.