ارگ و تپه باستانی نوشیجان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های ملایر در استان همدان است که به آن "دژمعبد" هم می‌گویند. ارگ خشتی نوشیجان را می‌توان قدیمی‌ترین نیایشگاه خشتی در جهان دانست. در فاصله 60 کيلومتري جنوب همدان و 20 کيلومتري غرب ملاير در بالای صخره ای مشرف به جلگه شورکات و نزديکي روستاي شوشاب، آتشکده و قلعه باستاني نوشيجان قرار گرفته است. در خصوص نام این محوطه تاریخی گمانه هایی وجود دارد نخست اینکه نوشیجان در لغت به معنای جایگاه نوش یا جایگاه انوش است که نوش یا انوش ظاهرا نام زنی بوده که بر منطقه حکومت می کرده است. و دوم اینکه اصطلاح شورکات یعنی محل ایزد سوریاشو انوشیجان معلوم می‌دارد که اینجا مرکز پرستش ایزد خورشید بوده است که به سبب وجود اتشکده هایی در بنا این امر محتمل‌تر است.
ساختمان نظري که تا سال 1379 متروکه بوده است، در زميني به مساحت 9 هزار متر مربع قرار دارد و قدمت آن به زمان قاجار مي‌رسد. پس از آن به تملک يک مرکز پيش دانشگاهي درآمد و مجددا به حال خود رها شد. در سال 1381 سازمان ميراث فرهنگي مسئوليت اداره آن را به عهده گرفت و با هزينه اي معادل 400 ميليون تومان آن را بازسازي کرد.در حال حاضر ساختمان اداري سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان در اين مكان قرار دارد. دراين بنا، قسمتي نيز به موزه اختصاص يافته است.اين موزه محل نگهداري سکه، سفال، برنز و ساير اشيا کشف شده مربوط به هزاره‌هاي قبل از ميلاد و دوران اسلامي مي‌باشد. در تالار شمالي اين بنا، کتابخانه اي مشتمل بر 800 جلد کتاب خطي و چاپي نفيس ايراني و خارجي و غرفه‌هاي مربوط به آثار بوعلي سينا و شعرانويسندگان همداني نگهداري مي‌شود.
يكي از خانه‌هاي باقي مانده از محله شاهزادگان، خانه مسعودي است. تاريخ ايجاد اين اثر ارزشمند بر كتيبه‌اي كه در كنار ورودي شاه‌نشين طبقه همكف نصب شده، سال 1290 هجري قمري را نشان مي‌دهد كه مبين قدمتي بيش از 130 سال است. خانه مسعودي با مساحت 1332 مترمربع در 2 طبقه ساخته شده است. در هر طبقه يك اتاق اصلي وجود دارد و در طرفين آن چند اتاق فرعي قرار گرفته كه در انتهاي هر كدام از اين اتاقها يك اتاقك انباري و پستو ساخته شده است.
گنبد علويان در چهار باغ علويان در نزديکي ميدان امام زاده عبد الله همدان قرار دارد.اين اثر که يکي از شاهکارهاي معماري و گچ‌بري بعد از اسلام در همدان است. بر اساس شناسنامه فني بنا اين گنبد يکي از يادمانهاي متعلق به اواخر دوره سلجوقيان در قرن ششم هجري است که توسط خاندان علويان به عنوان مسجد احداث شده‌است. شکل ظاهري آن شبيه گنبد سرخ مراغه-542ه.ق-است.داخل بنا در ابعاد 8در8متر داراي تزيينات غني و متراکم ودر عين حال رمز آلود و چشم نواز است و از اين نظر مشابه"گنبدحيدريه"قزوين-اوايل قرن ششم ه.ق-محسوب مي شود.
اين بناي تاريخي در محله ي زندي هاي همدان و نزديک دبيرستان ابن سينا قرار دارد و از قرار معلوم مدفن شيخ الاسلام حسن بن عطار حافظ ابوالعلاء و جمعي از امراي سلجوقي است حافظ ابوالعلاء در سال 521 ه.ق درگذشت.
آثار تاریخی زیادی از زمان حکومت مادها و هخامنشیان در همدان وجود دارد که مجسمه شیرسنگی یکی از مهم‌ترین این آثار به شمار می‌رود. این مجسمه تاریخی در حال حاضر در انتهاي خيابان 12 متری سنگ شير و در وسط ميدان مربع شکلي به همين نام قرار گرفته است. تپه اي که در حال حاضرمجسمه شير سنگي بر فراز آن واقع شده، تپه اي باستاني است که گورستان دوره اشکاني در آن محل قرار داشت و تابوت به دست آمده از این محوطه در موزه هگمتانه نگهداری می شود. مجسمه شیر سنگی به همراه مجسمه ي قرينه اش ابتدا بر دروازه شهر همدان قرار داشته است. و اعراب در زمان فتح همدان، آن را"باب الاسد" به معني دروازه شير ناميدند.
از آثار ارزشمند دوره اسلامي است كه گنبد خانه آن در قرن سوم هجري قمري ساخته شده است. اين بناي مذهبي، اعتقادي از زمان ساخت تاكنون همواره مورد استفاده بوده و در دوره‌هاي مختلف علاوه بر تعمير، محلقات وسيعي شامل شبستانهاي جانبي و شمالي به آن افزوده شده است. اين اثر فرهنگي و تاريخي در محله دو دانگه (خيابان جعفري) شهر بروجرد قرار دارد و به شماره 228 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
قلعه شوش که به قلعه اکروپل یا قلعه فرانسوی ها نیز شهرت دارد، از دیدنی های شوش به‌شمار می‌رود. در سال ۱۹۸۷ میلادی، ژان ماری ژاک دو مورگان فرانسوی برای تحقیق و اکتشاف به شوش آمد و جهت اسکان او و همراهانش و همچنین نگهداری آثار باستانی مکشوفه، عمليات ساخت قلعه شوش آغاز شد. برای این کار بلندترین نقطه تپه‌های شوش، یعنی آکروپل را در نظر گرفتند و قلعه‌ای به شکل قلعه‌های قرون وسطا و ذوزنقه‌ای‌شکل روی آن ساختند. ساختمان این قلعه اغلب با خشت، بقايای باستانی آجرها و خشت‌های دوره‌های مختلف که در محوطه باستانی شوش باقی مانده بود، بنا شد و در سال ۱۹۱۲ میلادی، کار ساخت آن به پایان رسید. از اين قلعه اکنون به‌عنوان مرکز نگهداری و تحقيقات آثار باستانی استفاده می‌شود. .
مسجد جامع گلپایگان یکی از مساجد بسیار زیبا و بزرگ دوران سلجوقی در ایران و در استان اصفهان است که ویژگی‌های بسیار منحصربه فردی دارد. مسجد در مرکز بافت قدیم شهر قرار گرفته و از غرب به بازار گلپایگان، از شمال به امامزادۀ سیدالسادات، از فرزندان امام موسی کاظم (ع)، از شرق به خیابان مسجد جامع و از جنوب به کوچۀ مسجد جامع می‌رسد. گلپایگان از شهرهای باستانی استان اصفهان است که در زمان ساسانی ورتپاتکان و پس از اسلام جرفاذقان نامیده می‌شد و در دوره‌های بعد به گلپایگان تغییر نام داد.
هنر حجاری، از نخستین تجربه ها تا عالی ترین نوع آنها، نشانه ذوق و توانمندی هنرمندان ایرانی است. گام های نخستین این هنر را لولوبیها برداشتند سپس عیلامیان، مادها، هخامنشیان و اشکانیان در تکامل و تعامل آن کوشیدند و ساسانیان آن را به اوج شکوفایی و کمال رساندند.
